Mag je in slechte tijden het loon van werknemers verlagen?

Veel ondernemers komen vroeg of laat in een economisch mindere tijd terecht. Dat kan het gevolg zijn van een crisisachtige situatie (zoals de coronacrisis), maar kan ook het gevolg zijn van toegenomen concurrentie of onverwachte grote kostenposten. Als ondernemer moet je dan wellicht in de kosten gaan snijden.

Voor veel ondernemers zijn de lonen van werknemers een van de grootste kostenposten. Daarom bekijken we in dit artikel of je het loon van werknemers mag verlagen, wanneer dat mag (en vooral: wanneer niet) en wat de verdere gevolgen zijn van het verlagen van het loon van werknemers.

Loon werknemers verlagen = arbeidsvoorwaarden wijzigen

Het verlagen van het loon van werknemers betekent juridisch gezien dat je wijzigingen wenst aan te brengen in primaire arbeidsvoorwaarden. Dat levert al snel een probleem op, want in het Nederlandse contractenrecht is het uitgangspunt dat je moet nakomen wat je afspreekt. Het uitgangspunt is dus ook dat je niet eenzijdig arbeidsvoorwaarden mag wijzigen – en dus ook het loon van werknemers niet eenzijdig mag wijzigen.

Uitzonderingen waarin het eenzijdig wijzigen van arbeidsvoorwaarden mogelijk is, zijn er wel. Zo kan het mogelijk zijn om dit te doen:

• via een beroep op het goed werknemerschap;
• via een wijzigingsbeding dat in de arbeidsovereenkomst is opgenomen;
• via een beroep op onvoorziene omstandigheden;
• via een beroep op de redelijkheid en billijkheid.

In dit artikel worden deze mogelijkheden niet verder uitgewerkt. In de praktijk blijkt namelijk dat het wijzigen van primaire arbeidsvoorwaarden (waaronder loon) de lat bij deze vier mogelijkheden meestal niet haalt. Het loon van een werknemer is een dermate belangrijk onderdeel van de arbeidsrelatie voor de werknemer dat het rechtsgeldig eenzijdig verlagen ervan hooguit in uitzonderingssituaties denkbaar is. Indien je dit toch wenst, is het zeer verstandig om een jurist vooraf om advies te vragen.

Het verlagen van loon met instemming van werknemer

Het loon van werknemers is een belangrijk deel van de arbeidsrelatie: je hebt dus zeer weinig kans dat een eenzijdige wijziging vruchten zal afwerpen. Wat wel mogelijk kan zijn, is een wijziging waar de werknemer mee akkoord gaat.

Het spreekt voor zich dat ook dat erg lastig zal zijn: weinig werknemers zullen genoegen willen nemen met minder loon. Redenen daarvoor kunnen onder meer zijn:

• De werknemer heeft zijn bestedingspatroon afgestemd op zijn salaris.
• De werknemer gaat minder pensioen opbouwen als hij minder loon krijgt.
• Uitkeringen die worden berekend over het laatstverdiende loon zoals een ww-uitkering of een uitkering bij ziekte zullen lager zijn.

Het is echter denkbaar dat werknemers die zich geconfronteerd zien met een dergelijke wijziging toch instemmen met een verlaging van hun loon. Vaak gebeurt dat onder de dreiging dat er gedwongen ontslagen moeten plaatsvinden als werknemers niet instemmen met verlaging.

Hoe kun je instemming van medewerkers met loonsverlaging verkrijgen?

Indien je verwacht dat werknemers wellicht wel instemmen, kan dat in beginsel op twee manieren:

• Met uitdrukkelijke toestemming. Deze manier van toestemming krijgen is verreweg het beste. Je vraagt de werknemer uitdrukkelijk of hij instemt met een wijziging. Je legt de toestemming van de werknemer vast zodat je achteraf kunt bewijzen dat de verlaging van het loon is overeengekomen. Ga er niet te snel vanuit dat de werknemer wel instemt, maar zorgt dat hij of zij echt begrijpt waar hij mee akkoord gaat. Uiteraard maak je geen gebruik van dwang of bedreigingen.
• Met stilzwijgende toestemming. Je wijzigt het loon en gaat ervan uit dat de werknemer akkoord gaat met de wijziging, bijvoorbeeld doordat je de werknemers vooraf (meermaals) hebt gewezen op het verlagen van de lonen en ze geen bezwaar hebben gemaakt. Afhankelijk van de omstandigheden van het geval kan dan na een bepaalde tijd (bijvoorbeeld na een jaar) stilzwijgende toestemming worden aangenomen. Deze wijze van verlagen is riskant (zie volgende paragraaf) en is daarom niet aan te bevelen.

Let tevens op met het verlagen van het loon van een werknemer als je toestemming hebt: je mag niet onbeperkt verlagen. Je moet minimaal het minimumloon betalen – en als een cao van toepassing is, moet je de daarin genoemde arbeidsvoorwaarden respecteren.

Indien je instemming van medewerkers wenst te verkrijgen, is het raadzaam om een jurist te raadplegen. Een goede jurist kan je adviseren over hoe je dat op papier zet (of kan dat voor je doen) en kan je ook adviseren over de risico’s die je wellicht nog loopt.

Verlaging van loon zonder toestemming

Zoals gezegd is het zeer onverstandig om zonder toestemming het loon van een werknemer te verlagen. Immers: als de werknemer het hier niet mee eens is, zal hij een loonvordering indienen en eventueel een gerechtelijke procedure starten.

De financiële gevolgen daarvan kunnen aanzienlijk zijn als je die procedure verliest:

• je dient alsnog het niet betaalde loon te betalen;
• je kunt veroordeeld worden in het betalen van de wettelijke verhoging die kan oplopen tot 50% van het niet betaalde loon;
• je kunt veroordeeld worden in betaling van buitengerechtelijke incassokosten (bij kleine bedragen 15%, dit loopt gestaffeld terug naar 1%), in een kleine procedure gaat dit al snel over vele honderden euro’s;
• je kunt veroordeeld worden in betaling van de wettelijke rente over die bedragen (2% op jaarbasis);
• je kunt veroordeeld worden in de proceskosten (afhankelijk van het soort procedure, de lengte ervan et cetera);
• je blijft zitten met je eigen juridische kosten.

Daarnaast is van belang dat je je door het verlagen van het loon zonder instemming naar alle waarschijnlijkheid niet als goed werkgever gedraagt. Het gevolg zou kunnen zijn dat een werknemer dat (wellicht in combinatie met andere voorvallen) aangrijpt om een ontslag met ontslagvergoeding te eisen bij de rechter.

Conclusie

Als je als ondernemer het loon van werknemers wilt verlagen, ga dan met ze in gesprek en probeer dat met wederzijdse instemming te doen. Lukt dat niet, dan moet je je ten zeerste afvragen of een wijziging stand gaat houden. Een wijziging zonder uitdrukkelijke instemming levert aanzienlijke risico’s op.

Het is in alle gevallen verstandig om vooraf juridisch advies op maat in te winnen. Dat geldt zeker als je het loon van werknemers wenst te verlagen zonder toestemming, maar ook als je dat wil doen mét toestemming.

Auteur

mr. B.G.N. (Bart) Gubbels