Bijna iedereen is wel eens dronken. Meestal maken we ons nergens zorgen om wanneer we dronken zijn en als we ons al zorgen om iets maken, dan gaat dat over hoe groot de kater morgen zal zijn en hoe we dat gaan voorkomen.
Dronken zijn heeft voor juristen echter ook een juridische kant om aan te denken (‘zorgen’ is een te groot woord, we zijn immers ook gewoon mensen). Zo vragen juristen (en soms niet-juristen) zich af wat precies je juridische status is als dronken persoon. Welke juridische gevolgen heeft dronken zijn?
Die juridische gevolgen van het dronken zijn, zijn zeer divers. Als dronken persoon kom je in situaties terecht waar je nuchter nooit in terecht zou komen. Er zijn zoveel van die situaties, dat het geen zin heeft om ze allemaal te beschrijven.
Daarom heb ik me gehouden aan het beschrijven van 9 voorbeeldsituaties en hoe de consumptie van alcohol daar juridisch gezien invloed op heeft.
Dit is natuurlijk de meest bekende vorm van dronkenschap in combinatie met de wet. Een borrel te veel drinken en dan toch achter het stuur gaan zitten is niet verstandig én is wettelijk gezien strafbaar.
Een boete of strafrechtelijke veroordeling voor dronken autorijden kost een hoop geld en eventueel mag je op eigen kosten een ‘heropvoedingscursus’ gaan volgen. Niet leuk én ook erg duur.
Behalve dat je strafrechtelijk kunt worden aangepakt (zoals iedereen wel weet), is dat echter niet het grootste risico. Het grootste risico is dat je een ongeluk veroorzaakt. Waarom? Omdat je verzekering dan hoogstwaarschijnlijk niet uitkeert. Eventuele schade is voor eigen rekening. Niet leuk indien je je nieuwe auto in de prak rijdt, nog minder leuk indien er andere verkeersdeelnemers bij het ongeluk betrokken zijn. Dat is overigens nog afgezien van het persoonlijke leed dat erdoor wordt veroorzaakt.
Ik hoef geen moraalridder uit te hangen hier, maar dronken autorijden is onverstandig en potentieel met grote gevolgen.
Trouwens, als inzittende instappen bij iemand die heeft gedronken, is ook onverstandig. Wanneer er een ongeluk gebeurt en de inzittendenverzekering van de bestuurder keert niet uit, dan heb je een probleem (afgezien van de schade/letsel dat je lijdt bij het ongeluk zelf).
Behalve dronken autorijden, kan ook het gewoon dronken zijn op de openbare weg strafbaar zijn. Dit is volgens de wet het geval wanneer je je in kennelijke staat van dronkenschap op de openbare weg bevindt. Je hoeft dus niet eens in een auto te zitten.
De geldboete valt mee, maar je kunt ook 12 dagen hechtenis krijgen hiervoor (ja, dat is ‘gevangenisstraf’ in niet juridische termen).
Om te voorkomen dat je aan de bovenstaande omschrijving voldoet, kun je een aantal dingen doen, waaronder;
Het kopje van deze paragraaf is enigszins misleidend. Gewoon dronken zijn is juridisch gezien niet voldoende om strafbaar te zijn. Wel voldoende is, ‘gewoon dronken zijn’ én:
Dat hoeft overigens allemaal niet opzettelijk te gebeuren. Dat het gebeurt is voldoende, ook indien je als dronkenman er geen notie van hebt.
Waar je bij punt 2 nog op de openbare weg moest zijn om strafbaar te zijn, kan in dit geval ook binnenshuis strafbaarheid ontstaan.
Straf? Maximaal een kleine geldboete of ten hoogste 6 dagen hechtenis.
Het komt regelmatig voor dat iemand iets strafbaars doet dat hij nooit had gedaan wanneer hij nuchter was. Overkomt je dat, dan zul je al snel met het excuus komen dat dat door de drank komt.
Denk aan de volgende situatie: je bent dronken en hoekt Pieter neer. Daarna zeg je: “Ja, maar ik was dronken en daardoor dacht ik dat Pieter mij wilde slaan!”. Dat zou een zogenaamde rechtvaardigingsgrond of schulduitsluitingsgrond kunnen inhouden in de vorm van noodweer(exces), waardoor je geen straf krijgt.
Blijft dat overeind bij de rechter?
Meestal niet. Er wordt dan namelijk gesproken over ‘culpa in causa’: schuld in de oorzaak. Oftewel: je hebt zelf te veel gedronken, dus je bent (afhankelijk van de situatie geheel of voor een gedeelte) verantwoordelijk voor je daden in het geval je iets strafbaars doet.
Schade veroorzaken wordt wettelijk gezien in veel gevallen onder de onrechtmatige daad geschaard. Die onrechtmatige daad kan worden gevonden in een veel strafbare gedragingen (zoals bijvoorbeeld het dronken in de auto stappen en een ongeluk veroorzaken).
De onrechtmatige daad is echter ‘van nature’ een civielrechtelijke figuur. In het kort komt het op het volgende neer: wanneer je een onrechtmatige daad pleegt, zul je (uitzonderingen daargelaten) schadevergoeding moeten betalen aan degene die schade heeft geleden daardoor.
Een onrechtmatige daad plegen als je dronken bent, kan op allerhande manieren. Een aantal voorbeelden:
Hierboven zagen we al dat in een strafrechtelijke context, er sprake is van ‘culpa in causa’, schuld in de oorzaak. Civielrechtelijk is er een soortgelijk wetsartikel dat stelt, dat zélfs indien je zogenaamd (tijdelijk) geestelijk gestoord bent, een onrechtmatige daad alsnog toe te rekenen is.
Kortom: pleeg je een onrechtmatige daad, dan kom je niet onder het betalen van schadevergoeding uit door te stellen dat je dronken bent.
Het is heel erg simpel wanneer je zelf schade lijdt doordat je dronken bent. De wet zegt namelijk: “Iedereen draagt in beginsel zijn eigen schade”. Val jij met je fiets doordat je te diep in het glaasje hebt gekeken, dan heb je pech en moet je zelf de kosten van het repareren van je broek, bril en fiets dragen.
Anders zou het kunnen worden doordat iemand anders iets doet waardoor jij als dronkeman schade lijdt, maar waarbij de schade wél mede door de dronkenschap wordt veroorzaakt (of bijvoorbeeld waarbij de schade door de dronkenschap hoger is, of waarbij de schade doordat je dronken was niet kon worden voorkomen). Voorbeelden:
In beide gevallen is de brand niet ontstaan door je dronkenschap, maar door een fout in het apparaat. De fabrikant is (waarschijnlijk) aansprakelijk, maar jij hebt wel enige eigen schuld in de schade.
In dat geval hoeft de fabrikant je schade meestal niet geheel te betalen, maar wordt er ‘gedeeld’. Was jouw dronkenschap een kleine factor in het ontstaan en de grootte van de schade, dan betaal jij bijvoorbeeld 10% en de fabrikant 90%. Was jouw dronkenschap een grote factor, dan betaal jij 90% en de fabrikant 10%. Beiden evenveel schade? 50/50.
Dronken op het werk verschijnen is ook een klassieker. Een kennis van mij was (naast zijn studie) zaterdagspostbode en moest dan om 6.00 op het werk verschijnen. Aangezien hij ook graag uitging, was het handig om beiden te combineren. Vrijdagavond slapen vanaf 19.00, rond 23.00 gaan stappen, flink drinken natuurlijk en dan direct door naar het werk om 6.00.
Goed idee? Voor hem wel. Hij is er nooit mee gepakt. Voor jou, waarschijnlijk niet.
Regelmatig dronken op het werk verschijnen is namelijk een reden om ontslag op staande voet te krijgen. Ben je bijvoorbeeld taxichauffeur en is het gewoonweg gevaarlijk dat je dronken op het werk verschijnt, dan is je baan ook niet veilig na één overtreding. Ook bijvoorbeeld dronken op het werk verschijnen terwijl je een voorbeeldfunctie hebt is niet bevorderlijk voor het voortduren van je arbeidsovereenkomst.
Wanneer de dronkenschap wordt ingegeven door een ziekte (verslaving) en je daarom ontslagen wordt, heb je een betere positie. Een zieke werknemer mag immers niet zomaar worden ontslagen.
Heb je trouwens op de kerstborrel ontslag genomen terwijl je dronken was? Je kunt dan in elk geval proberen om het genomen ontslag terug te draaien omdat je dronken was. Soms kan dat, juist omdat je dronken was en niet kon inschatten wat de gevolgen waren van wat je deed. Desalniettemin is het niet echt verstandig om in die situatie terecht te komen.
Hoewel ontslag niet altijd direct terecht is bij dronkenschap op het werk, doet dronkenschap op de werkvloer je carrière meer slecht dan goed. Je kunt je beter niet dronken op je werk laten zien.
Een flink aantal weddenschappen worden aangegaan onder invloed van alcohol. Wanneer je dronken bent, ben je overmoedig en denk je dat je prima 10 hamburgers kunt eten. Mensen die nog nuchter zijn, gaan die weddenschap graag met je aan.
Is dat slim? Nee, want je bent overmoedig wanneer je hebt gedronken, dus je hebt een grote kans om te verliezen.
Aan de andere (juridische) kant, is een weddenschap niet afdwingbaar. Verlies je, dan kan de ander niet bij de rechter afdwingen dat je betaalt. Wat wél werkt, is dat de ander je vooruit laat betalen ‘in de pot’. Tja, weet je dat allemaal nog als je dronken bent?
Als je dronken bent, ben je niet opeens handelingsonbekwaam (zoals bijvoorbeeld iemand die onder curatele staat). Je mag en kunt nog gewoon alles, behalve in een rechte lijn lopen en consistente zinnen fabriceren. Je kunt ook nog gewoon een overeenkomst sluiten.
Goed idee? Zeker niet, want je kunt niet inschatten welke risico’s er zijn en wat je precies wil. In de kroeg lijkt ‘Living on the edge’ een goed idee en verkoop je je auto voor een spotprijs om morgen een wereldreis te gaan maken. Morgen kom je erachter dat dat helemaal niet is wat je eigenlijk wil.
Gelukkig biedt de wet een mogelijkheid om onder dergelijke overeenkomsten uit te komen (of om ze terug te draaien) indien je dronken was op het moment van het sluiten ervan.
Afgezien van de eventuele mogelijkheid om vernietiging wegens een wilsgebrek (misbruik van omstandigheden) te vorderen, is er ook een mogelijkheid om vernietiging van de rechtshandeling te vorderen op de grond van een storing van de geestesvermogens. Dronkenschap is een tijdelijke storing van de geestesvermogens, dus valt ook onder die noemer.
De dronken persoon mag aantonen dat een redelijke waardering van zijn belangen niet mogelijk was óf dat de handeling onder invloed van de stoornis was gedaan. Tevens erg handig, is dat de bewijslast wordt omgedraaid door de wet in het geval de overeenkomst voor de dronken persoon nadelig was (tenzij dat niet te voorzien was op dat moment). Daardoor moet de andere partij bij de overeenkomst bewijzen dat de dronken persoon niet dronken was, in plaats van andersom.
Is er vastgesteld dat er sprake was van dronkenschap én (daardoor) dat de overeenkomst vernietigd kan worden, dan kan de wederpartij zich nog beroepen op het feit dat hij gerechtvaardigd mocht vertrouwen op de totstandkoming van de overeenkomst. Een beroep daarop brengt een onderzoeksplicht met zich mee, zeker bij een dronken persoon. Er moet dan worden gecontroleerd of de dronken persoon ook écht wil, wat hij zegt dat hij wil.
Alcohol consumeren heeft nogal wat gevolgen voor je juridische positie, zowel strafrechtelijk als civielrechtelijk. Soms pakt het goed uit, meestal pakt het niet goed uit. Drink met mate, doe dat verstandig en heb vooral plezier!
